Een mooier of lelijker beeld van de waarheid
Vraag jij je ook wel eens af hoe een wereldberoemd iemand als Napoleon er vroeger uit zal hebben gezien? We kennen tenslotte alleen portretten en beelden van hem. En geven deze dan een goed beeld van de man? Of zijn zij alleen maar een interpretatie van de kunstenaar?
Wie was Koningin Cleopatra? Kun je meer over haar karakter te weten komen? En dan Marco Polo, de ontdekkingsreiziger. Wie weten we van hem? Heeft hij zijn reiservaringen ook opgeschreven en waar kunnen we die vinden? Misschien zijn deze verhalen wel erg geromanticeerd. Want sommige informatie hierin wordt door deskundigen helemaal niet geloofwaardig gevonden.
Lijken tekeningen en gravures in boeken wel echt op de persoon? Veel beelden van Shakespeare tonen hem met een hoog voorhoofd. Zag hij er dan ook echt zo uit of was dit een teken van zijn genialiteit? Een manier om aan geven dat hij meer hersenen had dan de gemiddelde persoon?
Uit portretten uit de tijd van Napoleon kunnen we bijvoorbeeld een hoop afleiden uit de kleding die hij droeg, hoe zijn haar zat, enzovoort. Maar ja, hiermee generaliseer je het dan wél een beetje; de meeste Corsicanen hebben bruine ogen, donker haar en een getinte huid. Er zijn wel lijnen te trekken, toch is er niets met zekerheid te zeggen.
Napoleon overleed een aantal jaren voordat de eerste foto werd gemaakt. Van zijn vrouw, keizerin Marie-Louise, bestaat nog een foto. Ook van soldaten die in zijn leger gediend hadden werden enkele jaren na zijn dood foto’s genomen. Maar van Napoleon zélf dus niet.
De schilderijen waarop we Napoleon als held te zien krijgen, zijn volgens velen geïdealiseerde afbeeldingen van een man die tijdens zijn leven al werd gezien als een halfgod. En zo is het bij veel afbeeldingen van beroemdheden; er werd een net iets mooier beeld getoond van hen dan de realiteit.
Minder vleiende portretten werden gemaakt als een beroemdheid van zijn voetstuk viel. Toen Napoleon afstand deed van de troon en en schilder Paul Delaroche hem in 1940 vereeuwigde op het doek: Abdication de Napoléon Ier à Fontainebleau.We zien hier de voormalige keizer op een nogal platte, minderwaardige manier: benen uitgestrekt , omlaaghangende arm, vieze laarzen, hangend hoofd,een bolle buik en een gedemoneerd zwaard. Het vervuilde kostuum verwijst naar de toekomst van het keizerrijk. Leedvermaak speelt hier duidelijk een rol!
Paul Delaroche, Abdication de Napoléon Ier à Fonainebleau (1940)
Gekarikaturiseerde versies hoeven we trouwens al helemaal niet te geloven. Uit onderzoek bleek dat Napoleon helemaal niet klein was en ook geen lelijk gedrocht.
En dan zijn er ook nog de bewaard gebleven dodenmaskers van Napoleon én van Goethe. Van Goethe een masker compleet met de pukkels die de man in zijn gezicht had. (Tot spijt van schrijver Boudewijn Büch waren bij zijn exemplaar de pukkels eraf gehaald.) Maar zelfs een dodenmasker geeft niet altijd een natuurgetrouw beeld van de werkelijkheid. Hoe de neus van Napoleon eruit zag is bijna niet te reconstrueren. Wel zijn er een paar omschrijvingen van zijn tijdgenoten bewaard geblijven, waaronder die van soldaat Dennis Davidov (1784-1839).* Davidov was na een eerste ontmoeting verbaasd geen grote haakneus aan te treffen, want dat was hoe hij zich Italianen voorstelde. Wel constateerde hij dat Bonaparte een rechte neus had met een lichte kromming.
Ga zelf op zoek
Hoe komen we dán dichter bij de waarheid? Het lezen van biografieën lijkt mij een goede manier om een onderzoek te beginnen. Je kunt ook naar aanwijzingen zoeken in documenten uit die tijd, stukken die je meer inzicht geven in de mens achter de schrijver. Een aanrader is om de plaats te bezoeken waar de persoon een beroemdheid is en waar bijna op elke hoek van de straat een beeld van hem staat om de bevolking te herinneren aan zijn heldendaden. Door te zijn op de plekken waar hij ook heeft rondgelopen krijg je toch een duidelijk beeld van hem: een image. Een beeld dat niet lijkt op al die talloze portretten die er zijn; een gewone man die meer dan tweehonderd.jaar geleden hier in Parijs heeft rondgelopen.
Tegenwoordig zijn er ook allerlei mogelijkheden om op een wetenschappelijke manier achter de waarheid te komen. Een grote vooruitgang is dat we tegenwoordig gebruik kunnen maken van technieken om personen uit het verleden tot leven te laten komen. Designers kunnen al deze informatie in 3D modelleringssoftware omzetten tot levensechte personen. Maar, je komt niet álles te weten.
In deze blog ga ik zélf op onderzoek uit en schrijf ik over beroemdheden uit het verleden. Ik nodig je uit over hen te lezen en vooral ook met mij mee te denken om het beeld van hen te verlevendigen.
* In the Service of the Tsar Against Napoleon: the Memoirs of Denis Davidov, 1806-1814 – 7 april 1999
Geef een reactie